Zazalar’ın yaşadığı coğrafya

Zazalar, nüfusu tahminen 4-6 milyon olan bir halk olarak Doğu-Anadolu’nun Fırat ve Dicle su havzasında yaşarlar. Sükun ettikleri yer enlem 37,8°- 42° ve boylam 37,8°- 40° arası arasında yer alan bölgede, il olarak Doğu-Sivas’tan Varto’ya, Gümüşhane’den Siverek’e kadar uzanır. Ağırlıklı olarak Tunceli, Bingöl, Erzincan, Elazığ, Kuzey-Diyarbakır illerinde yaşarken, Kangal, Zara, Ulaş ve İmranlı (Sivas), Kelkit, Şiran ve Gümüşhane, Hınıs, Çat, Aşkale (Erzurum), Gerger (Adıyaman), Pötürge ve Arapkir (Malatya), Mutki (Bitlis), Sason (Batman), Sarız (Kayseri), Aksaray ilçelerinde de meskendirler. Bunun dışında İstanbul, Ankara, Bursa, Eskişehir ve birçok ilçeye göçetmiş Zaza mevcuttur. Almanya, Avusturya, İsviçre, Hollanda, Belçika, Fransa, İsveç, Danimarka gibi Avrupa ülkelerinde bulunan Zaza sayısı tahminen 300.000’dir. Çoğu Almanya’ya iş veya son yıllarda iltica etmek için yerleşmiştir. Cambul (Kazakistan) ve Batum (Gürcistan) bölgelerinde de 1944’te sürgün edilen Zazalar’ın yaşandığı söylenmektedir. Zazalar’ın nüfusu hakkında kesin bir bilgi mevcut değil, fakat tahminlere göre 3 milyon, bazı tahminlere göre ise 4 ile 6 milyon arasıdır.

http://www.zazaki.de/turkce/index_tr.html

Zazaca'nın Sınıflandırılması Üzerine Tartışma

Zazaca'nın İran dilleri arasındaki yeri politik bir tartışma konusudur. Bu tartışmada iki grup vardır. Birinci grup Zazaca'yı bir dil olarak kabul ederken. İkinci grup ise Zazaca'yi Kürtçenin dört lehçesi arasinda saymaktadir. Zazacanın Kürtçe'nin bir lehçesi sayılması, bilimsel temeli olmayan ancak tarihsel koşulların gelişiminden kaynaklanan bir tezdir. Zira, eskiden tamamı Alevi olan Zazalar Osmanlı Devleti döneminde Sünni mezhebinin baskısından korunmak için kendilerini, Alevi değil Kürt olarak nitelendirmişlerdir. Çünkü laik bir sistemi bulunmayan Osmanlı Devleti Sünni Kürtleri (Kurmanci) her zaman devletin asli unsuru olarak görmüş, buna karşılık Alevileri dışlamıştır. Bu yüzden Alevi Zazaların bir kısmı ve aynı şekilde Alevi Türkmenlerin bir kısmı Osmanlı döneminde zamanla Kürtleşmiştir. (bkz. Kürtleşen Türkmenler)
Ethnologue [4] Zazaca'yı, Hint-Avrupa dil ailesinin, Kuzey Batı İran dilleri bölümünün, Zaza-Gorani Dil Grubu içinde sınıflandırmaktadır [5]. ABD Dışişileri Bakanlıgına göre Zazaca; Türkçe, Kürtçe, Ermenice, Arapça ve Yunanca ile beraber, Türkiye’nin en çok konuşulan dilleri arasındadır[6].
Ayrıca, Oskar Mann, Zazaca'yı Hazar Dillerine ve Goranca'ya yakın bir dil olarak kabul ederken, Goranca'yı da Kürt dilinden saymıyor. Kürdolog Celalet Ali Bedirxan da Zazaca'yı KÜrtçe'de saymaz. Karl Hadank, T.L.Todd, Joyce Blau, Ludwig Paul, Zülfü Selcan ve Jost Gippert yine aynı görüştedir. Zazaca'nın bir lehçe değil de başlıbaşına bir dil olduğunu ilk olarak Oskar Mann, Peter Lerch'in ekiskliklerini de eleştirmekle birlikte, "Mundarten der Zâza" adlı eserinde, 7 sayfalık bir sesbilimsel, morfolojik ve gramatik karşılaştırmayla kanıtlamıştır. Keza Zülfü Selcan da Zazaca'nın neden Kürtçe ve diğer İrani dillerden farklı olduğunu, "Grammatik der Zaza-Sprache" adlı doktora çalışmasında ayrıntılı işlemiştir. Zazaca'nın Kürtçe'ye dahil olduğuna dair birçok kaynak veya belirleme ve de yaygın görüş varken, dilbilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Hint-Avrupa dilleri uzmanı Prof. Dr. Jost Gippert'e göre Zazaca, belgelenmiş Orta-İrani Dillerden Part diline yakınlık arzetmekte. Bundan ötürü Orta-Zazaca (İslamlaşma çağından önce) Part diline çok yakın bir dil olmuş olması gerek.
Örneğin Peter Lerch 1857-1858`de Petersburg`da Forschungen über die Kurden und die iranischen Nordchäldaer adlı çalışmasında Kürtçeyi Kurmanci, Zaza, Kelhuri, Gûrani ve Luri olmak üzere 5 lehçeden ibaret sayar. E. B. Soane de Kırmanccayı (Zazacayı) Kürtçenin lehçesi sayanlardandır. Öteden beri Kürdoloji çalışmalarının yapıldığı Paris Sorbon Üniversitesi ekolünün yaklaşımı da bunlardan farklı değil. Zaza dili bu güne kadar okul dili olabilmiş değil

Zaza Edebiyatı ve Televizyon Yayını

Zazaca ilk kitap, dilbilimci Peter Lerch tarafindan 1850 yıllında yazılmıstır. Diğer iki önemli eser dini kitaplardır. Mevlid adında iki kitap Ahmet Gasi tarafindan 1899'da ve Osman Efendi tarafından 1933'de Şam'da yayınlanmıstır.
Zazaca latin harfler ile Avrupa'ya göç eden Zazalar tarafından yazılmıstır. Ardından İstanbul'da Zazaca kitap ve dergiler çıkarılmıştır. Ayrıca, 2004'te yapılan AB reformlarından sonra, TRT her cuma Zazaca yayın yapmaktadır.
Avrupa'da çıkan Ware, Tija Sodıri, Kormışkan, Piya, Ayre, ZazaPress, Pir, Raştiye, Vate gibi dergiler dışında, İstanbul'da Tij Yayınları ve Vate yayınınca Zaza Dilinden kitap çıkmakta, ayrıca Dersim (Tunceli)'de çıkan ilk Zazaca yayın yapan gazete ise Munzur Haber'dir. Ayrıca Türkiye'de tamamı Zazaca olarak yayınlanan ilk dergi ise Erzurumda Egit Eskarıj tarafından yayınlanan Vatı dergisidir. Halen Malatya'da Miraz adında iki aylık felsefe ve edebiyat dergisi yayınlanmaktadır.

Zazaca ve Diğer İran Dilleri (Frankfurt Üniversitesi Tarafından Hazırlanmıştır) [1]
Bazı Zazaca Eserler:
Fahri Pamukçu, "Gıramerê Zazaki" (Gramer), Tij Yayınları, İstanbul 2002.
Ali Himmet Dağ, "Mısaibê Mı Mase" (Şiir), Kendi Yayınevi, Hollanda 2002.
M. Jacobson, "Rastnustena Zonê Ma" (Gramer), Tij Yayınları, İstanbul.
Sait Çiya, "Her Çi Beno Sanike" (Roman), Tij Yayınları, İstanbul.
Faruk Iremet, "Dilimiz Zazaca, Zonê Ma Zazaki" İremet Yayınları, Eylül/Elun, 1996, Stockholm/Sweden, ISBN: 91-972069–8-9
Faruk İremet, "Antolojiyê hozanwanê Swêdi" İremet Yayınları, 1995, About Swedish writers, ISBN: 91-972069-0-X
Faruk İremet "Zeritenık" Poems, İremet Yayınları, 1996, ISBN: 91-972069-7-0
Faruk İremet "Rondıkê Çavên ti" Poems, 1993, APEC, Stockholm/Sweden ISBN: 91-87730-27-8
Koyo Berz "Namdarê Sêweregı" İremet Yayınları, 1995, Stockholm/Sweden ISBN: 91-972069-6-2
Koyo Berz "Kole Nêba" Poems, İremet Yayınları, 1995, Stockholm/Sweden ISBN: 91-97-2069-3-4
Koyo Berz "Ewro ori, meştı bêri" Novel, İremet Yayınları1996, ISBN: 91-972069-3-4
Koyo Berz "gramerê zazaki" Grammar, İremet Yayınları, 2002, Stockholm/Sweden ISBN: 91-973977-1-7
Terry Lynn Todd "A grammar of Dimili—Also known as Zaza" About the zazaish grammar, second edition İremet Yayınları, 2002, Stockholm/Sweden, ISBN: 91-973977-0-9
Safiya Pak "Xeribet ıd, keye dı / In der fremde zu hause" Poems, İremet Yayınları, 1997 ISBN: 91-972069-9-7

www.wikipedia.com

zazakinin lehçeleri

1) Kırmanci: (Uluslararası SIL Kodu: kui [2])
Dersim, Erzurum, Muş-Varto, Sivas-Zara, ve Erzincan dolaylarında konuşulur. Bunun da kendi içinde de kendi ara lehçeleri vardır. Dersim, Sivas, Varto lehçeleri gibi. Zazaca'nın Dersim'deki Kırmanci adlandırılması ile Kuzey-Kürtçesi Kurmancî birbirine karıştırılmamalıdır.
2) Kırdki (Palu-Bingöl):
Bingöl, Elazığ ve Diyarbakır dolaylarında konuşulur. Bunun içinde de kendi ara ve geçiş lehçeleri vardır, Palu,Eğil, Solhan, Hini, Ergani, Kulp, Piran, Maden lehçeleri gibi.
3) Dimli / Güney Zazaca: (Uluslararası SIL Kodu: diq [3])
Adıyaman (Gerger), Malatya, (Pötürge, arapkir), Diyarbakır (Çermik, Çüngüş) ve Şanlıurfa(Siverek) dolaylarında konuşulur. Bunun içinde de kendi ara lehçeleri vardır; Çermik, Gerger ve Siverek gibi.
Kaynak:
Paul, Ludwig: Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, 1998, Wiesbaden
Selcan, Zülfü: Grammatik Der Zaza-Sprache, Verlag für Wissenschaft und Kultur, Belin, 1998.

zazaca

Zazaca, Türkiye’nin doğu bölgesinde konuşulan bir Kürt dilidir. Zazaca, özellikle Dersim, Erzincan, Elazığ, Erzurum, Muş, Bingöl, Malatya, Sivas, Şanlıurfa, Diyarbakır, Batman, Bitlis, illerinde konuşulur. Zazaca'nin İran dilleri arasındaki yeri siyasi bir tartışma konusudur.Zazaların yarısından fazlası Alevi, diğerleri sünnidir.

Zazaki

Bu blog zazaki ile ilgili her türlü bilginin paylaşılacağı bir blog olacaktır.Playlaşımlarınızı bekliyorum.